ÖN ADLAR
ÖNAD ( SIFAT ) : Adlardan önce gelerek varlıkların durumunu, biçimini, rengini ve sayısını belirten sözcüklere ÖN AD ( SIFAT ) denir.
Eski ev Güzel ev Büyük ev
Beyaz ev Üç ev Beşinci ev
ÖN ADLARIN ÖZELLİKLERİ
*Önadlar addan önce kullanılır
*Durum eki, çoğul eki, iyelik eki ve tamlama eki almazlar
ÖN AD ÇEŞİTLERİ
NİTELEME ÖNADLARI: Varlıkların rengini, biçimini, durumunu kısaca yapısına ilişkin özelliklerini gösteren sözcüklere NİTELEME ÖNADLARI denir.
Kirli masa Yuvarlak masa Yeni masa Kırık masa
BELİRTME ÖNADLARI: Varlıkların yerini, sayısını gösteren onları işaret yoluyla, soru yoluyla veya yaklaşık olarak belirten sözcüklere BELİRTME ÖNADLARI denir.
1-İŞARET ÖNADLARI: Varlıkları işaret yoluyla belirten ( Bu – şu –o ) sözcüklerine İŞARET ÖNADLARI denir. Hangi soruyla bulunur?
Bu ev Şu masa O ağaç
2-BELGİSİZ ÖNADLAR: Varlıkları tam olarak değil de aşağı yukarı belirten önadlara BELGİSİZ ÖNADLAR denir.
Bütün çocuklar Biraz peynir Her insan Hiçbir zaman
SORU ÖNADLARI: Adların yerlerini, sayılarını, durumlarını soru yoluyla belirten önadlara SORU ÖNADLARI denir.
Hangi kitap Nasıl ev Ne gün Kaç lira Kaçıncı sınıf
SAYI ÖNADLARI: Varlıkları sayı kavramlarıyla belirten önadlara SAYI ÖNADLARI denir.
* Asıl sayı önadları = Beş elma – Yedi ev
* Kesir sayı önadları = Yarım elma – Bir buçuk ekmek
* Sıra sayı önadları = Dördüncü sıra – Beşinci sınıf
* Üleştirme ( paylaştırma ) sayı önadları = İkişer elma – Üçer çiçek
UNVAN ÖNADLARI: Adlardan önce veya sonra gelip kişilerin rütbe, derece, görev, meslek, sosyal durum veya çeşitli özelliklerini belirten önadlara UNVAN ÖNADLARI denir.
Ali Bey Ayşe Hanım Doktor Hasan Emine Öğretmen Kasap Ahmet
PEKİŞTİRME ÖNADLARI: Niteleme önadlarının ek veya sözcükler yardımıyla kuvvetlenmesine PEKİŞTİRME ÖNADI denir.
Mini mini kediler Güzel mi güzel çiçek Doğru dürüst söz
Acı tatlı günler Masmavi deniz
KÜÇÜLTME ÖNADLARI: Ce – cik – msi – imtrak ekleri alarak küçültülmelerine önadlarda KÜÇÜLTME ÖNADI denir.
Büyükçe ekmek Küçücük araba Acımsı biber Mavimtırak ev
ÖNAD TAMLAMALARI: Tamlayan önad tamlananı ad olan tamlamalara ÖNAD TAMLAMASI denir.
Güzel ev Tatlı elma Üç kedi
ÖNAD TAMLAMASININ ÖZELLİKLERİ
*Önadlar mutlaka bir addan önce kullanılır
*Tamlayan önad, tamlanan addır
*Tamlamada birden fazla önad veya ad olabilir
YAPILARINA GÖRE ÖNADLAR
BASİT ÖNADLAR: Yapım ek almamış kök halindeki önadlara BASİT ÖNADLAR denir.
Kırmızı gül Eski ev
TÜREMİŞ ÖNADLAR: Ad veya eylem soyundan sözcüklere yapım eki getirilerek türetilmiş önadlara TÜREMİŞ ÖNADLAR denir.
Acılı pide Yorgun adam Çizgili defter
BİRLEŞİK ÖNADLAR: Birden çok sözcüğün birleşmesiyle oluşan yeni anlamdaki önadlara BİRLEŞİK ÖNAD denir.
Kahverengi dolap Kuşbaşı et Biraz ekmek
ADILLAR
ADIL ( ZAMİR ) :Ad olmadıkları halde adın yerine kullanılan sözcük ya da eklere ADIL
( ZAMİR ) denir.
ADILLARIN ÖZELLİKLERİ
* Adıllar durum eki alabilir ( Ben – beni – bana – bende – benden )
*Adıllar çoğu eki alabilir ( Bunlar – şunlar – onlar – bizler )
*Adıllar ad tamlaması oluşturur ( Benim kitabım – onun babası )
SÖZCÜK DURUMUNDAKİ ADILLAR
ŞAHIS (KİŞİ) ADILLARI:
Ben – sen – o – biz – siz – onlar ve kendi
İŞARET ADILLARI:
Bu şu – o ( Bu benim – şu senin ) Öteki – beriki – bura – şura – ora
BELGİSİZ ADILLAR:
Birkaçı – herkes – hiçbiri – kimi – biri
SORU ADILLARI:
Kim – ne – hangisi – kaçı – nereden
EK DURUMUNDAKİ ADILLAR
İLGİ ADILI ( Kİ ): Belirtili ad tamlamalarında tamlayana eklenerek eklenerek tamlanan varlığın adını yerini tutan ( ki ) ekine İLGİ ADILI denir.
Benim notlarım iyi seninki nasıl?
*Adıl olan (ki) sözcüğe bitişik, bağlaç olan (ki) ayrı yazılır.
İYELİK ADILLARI: Adların sonlarına gelerek onların kime, neye ait olduklarını gösteren eklere iyelik adılı denir. ( İm, in, imiz, iniz, leri )
(Kalemim – kitabın – okulumuz – sınıfınız - sıraları )
BELİRTEÇ ( ZARF ): Eylemlerden ya da bir başka belirteçten öne gelerek onların anlamlarını, durum, yer, yön, zaman, azlık, çokluk bakımından tamamlayan sözcüklere BELİRTEÇ ( ZARF ) denir.
ZAMAN BELİRTEÇLERİ: Eylemin zamanını belirten sözcüklerdir.
Kışınhavalar soğuk olur. Yarınders çalışacağım.
DURUM ( HAL ) BELİRTEÇLERİ: Eylemlerin nasıl, hangi durumda yapıldığını, yapılacağını belirten sözcüklerdir.
*Yükleme nasıl, ne durumda soruları sorularak bulunur.
Hızlı yürümeliyiz. Büyükkonuşma.
YER – YÖN BELİRTEÇLERİ: Eylemlerin, yönlerini, yerlerini gösteren belirteçlerdir.
Öğretmen içeri girdi. Fazla ileri gitmeyin.
AZLIK – ÇOKLUK (NİCELİK ) BELİRTEÇLERİ: Ön adları, eylemleri, belirteçleri azlık çokluk, derece kavramlarıyla belirten sözcüklerdir.
Bu ev çokgüzel. Biraz dahaekmek ver.
SORU BELİRTEÇLERİ: Eylemler soru yoluyla belirtir. Bulunduğu tümceye soru anlamı katar.
Negetirdin? Bu nasılev?
EDAT ( İLGEÇ ) : Kendi başlarına belirli bir anlamı olmayan; tümcede sözcükler, kavramlar arasında türlü yönlerden benzerlik, araç, eşitlik, beraberlik gibi anlam ilgileri kuran sözcüklere İLGEÇ denir.
* Cennet kadar güzel ülkem Aslan gibi kuvvetli adam
DİLİMİZDE ÇOK KULLANILAN İLGEÇLER:
Gibi – kadar – için – ile – dolayı – ötürü – beri – doğru – karşı – göre
BAĞLAÇ: Kendi başlarına belirli bir anlamı olmayan; eş görevli öğelere, anlamca ilgili tümceleri, kavramları birbirine bağlayan sözcüklere BAĞLAÇ denir.
Arda ve Emre geldiler. Havalar yine soğudu.
DİLİMİZDE ÇOK KULLANILAN BAĞLAÇLAR:
Ama – fakat – lakin – bazen – hem – meğer – derken – ancak – ya da – ile – oysa – çünkü – ve – ki – de
ÜNLEM: Korkma, sevinme, üzülme, kızma, acıma, şaşma, heyecanlanma, övme gibi duygularımızı anlatmaya yarayan sözcüklere ÜNLEM denir.
Eyvah! Yangın var. Oh, dünya varmış!
DİLİMİZDE ÇOK KULLANILAN ÜNLEMLER:
Hey – imdat – vah vah – of – eyvah – aman – hişt – goo – bravo – oh
EYLEM ( FİİL )
EYLEM ( FİİL ) : İş, oluş, hareket, durum bildiren sözcüklere EYLEM denir.
MASTAR: Eylemlerin kişi ve zaman göstermeyen kök veya gövdelerine mek – mak eki almış biçimlerine MASTAR denir.
Okumak – koşmak – sulamak
EYLEMDE KÖK: Eylemden mek – mak eki çıkarılınca kalan bölümüne KÖK denir.
Mastar Kök
Bakmak Bak
Sevmek Sev
Gitmek Git
EYLEMDE GÖVDE: Eylemlerin yapım eki almış haline GÖVDE denir.
Kök Gövde
Gez Gezdim
Gez Gezmiş
Gez Geziş
EYLEMDE ZAMAN: Bir eylemin geçtiği, geçeceği veya geçmekte olduğu vakte EYLEMDE ZAMAN denir.
EYLEMDE ÜÇ TEMEL ZAMAN:
1- Geçmiş zaman
Duyulan geçmiş zaman (-mış )
Görülen geçmiş zaman (-dı)
2-Şimdiki zaman
3-Gelecek zaman
Bir de bu iç zamanı kapsayan geniş zaman vardır.
EYLEMDE KİŞİ ( ŞAHIS ) : Eylemde iş, oluş ve hareketi gerçekleştiren varlığa EYLEMİN KİŞİSİ ( ŞAHIS ) denir.
Eylemde üç temel kişi vardır. Bunların her biri tekil ve çoğul olarak kullanılır.
Tekil kişiler Çoğul kişiler
1.tekil kişi ( ben ) 1.çoğul kişi ( biz )
2. tekil kişi ( sen ) 2.çoğul kişi ( siz )
3.tekil kişi ( o ) 3.çoğul kişi ( onlar )
Cümlede kişiyi bulmak için eyleme kim ve ne soruları sorulur.
EYLEMDE KİP: Eylemlerin, zaman ya da istek bildirme durumuna göre türlü eklerle girdiği biçimlerin her birine KİP denir.
*Zaman anlamı taşıyan kiplere HABER ( BİLDİRME ) KİPLERİ denir.
*İstek bildiren kiplere DİLEK KİPLERİ denir.
HABER ( BİLDİRME ) KİPLERİ:
BELİRLİ ( GÖRÜLEN ) ( DİLİ ) GEÇMİŞ ZAMAN KİPLERİ:
İş sözden önce gerçekleşmiştir. Gördüğümüz eylemlerdir.
Gördüm – gördün – gördü – gördük – gördünüz – gördüler
BELİRSİZ ( DUYULAN ) ( MİŞ’Lİ ) GEÇMİŞ ZAMAN KİPİ
( Miş ) eki ile yapılır.
İş sözden önce gerçekleşmiştir. Duyulmuş ya da sanılan eylemlerdir.
Görmüşüm – görmüşsün – görmüş – görmüşüz _ görmüşsünüz _ görmüşler
ŞİMDİKİ ZAMAN EKİ
( I ) yor eki ile yapılır
Eylemin şimdi yapıldığını ve devam etmekte olduğunu belirtir.
Görüyorum – görüyorsun – görüyor – görüyoruz – görüyorsunuz – görüyorlar
GELECEK ZAMAN KİPİ
ecek – acak ekleri ile yapılır.
Eylemin söylendiği andan sonra yapılacağını anlatır.
göreceğim-göreceksin-görecek-göreceğiz-göreceksiniz-görecekler
GENİŞ ZAMAN KİPİ
( r ) eki ile yapılır.
Eylemin her zaman yapıldığını ya da yapılacağını anlatır.
Olumsuzu (mez-maz ) görür-görmez
Görürüm – görürsün – görür – görürüz – görürsünüz – görürler
DİLEK KİPLERİ
DİLEK ( ŞART ) KİPİ
( Se – sa ) eki ile yapılır.
Eylemin gerçekleşme dileğini veya gerçekleşmesinin şarta bağlandığını belirtir.
Görsem – görsen – görse – görsek – görseniz – görseler
GEREKLİLİK KİPİ
( Meli – malı ) ekiyle yapılır.
Eylemin yapılması gerektiğini anlatır.
Görmeliyim – görmelisin – görmeli – görmeliyiz – görmelisiniz – görmeliler
İSTEK KİPİ
( e – a ) ekleriyle yapılır.
Eylemin yapılması isteğini belirtir.
Göreyim – göresin – göre – görelim – göresiniz – göreler
EMİR KİPİ
1. Tekil ve 1. Çoğul kişisi yoktur.
Eylemin yapılmasını emir verme şeklide belirtir.
Gör – görsün – görün – görsünler
OLUMLU – OLUMSUZ EYLEMLER
OLUMLU EYLEMLER: Eylemin yapıldığını ya da yapılacağını bildiren eylemlerdir.
OLUMSUZ EYLEMLER: Eylemin yapılmadığını ya da yapılmayacağını bildiren eylemlerdir.
Me – ma eki ile yapılır.
OLUMLU EYLEMLER OLUMSUZ EYLEM
Gördüm Görmedim
Gelecek Gelmeyecek
Sevmiş Sevmemiş
SORU EYLEMLERİ
Eylemin yapılıp yapılmadığını öğrenmek için kullanılan eylemlerdir. Ayrı yazılır.
( mi ) soru eki getirerek yapılır.
Gördüm mü? – Gördün mü? – Görmedim mi?
YAPILARINA GÖRE EYLEMLER
BASİT EYLEMLER: Yapım eki almamış kök biçimindeki eylemlere BASİT EYLEMLER denir.
TÜREMİŞ EYLEMLER: Yapım eki getirilerek ad ve eylemlerden türetilen eylemlere TÜREMİŞ EYLEMLER denir.
Susadım - Kirlenmiş
BİRLEŞİK EYLEMLER: Birden çok sözcüğün birleşip kaynaşmasıyla meydana gelen eylemlere BİRLEŞİK EYLEM denir.
Sabretmek – kaydetmek – zannetmek
|
