google.com, pub-4773126959347237, DIRECT, f08c47fec0942fa0

   
 
  Dilbilgisi Ders Konuları-3

 

CÜMLE ( TÜMCE )
CÜMLE ( TÜMCE ) : Bir duyguyu, bir düşünceyi, bir dileği, bir durumu veya bir haberi tam olarak anlatan söz ya da söz dizisine CÜMLE ( TÜMCE ) denir.
    Ali eve geldi.                     
   Okudum.
 
CÜMLENİN YAZIMI:
   *Cümlenin ilk sözcüğü daima büyük harfle yazılır.
   * Cümlenin sonuna ( . ) ( ? ) ( ! ) ve ( … ) noktalama işaretlerinden uygun olanı konur.
 
CÜMLENİN ÖGELERİ: Cümleyi meydana getiren sözcüklerin cümle içinde yüklendikleri göreve ÖGE denir.
 
TEMEL ÖGELER
YÜKLEM: Bir cümlede yapılan işi, oluşu, hareketi bildiren sözcük veya guruba YÜKLEM denir.
Yüklem olmadan cümle kurulamaz.
* Ayşe ders çalışıyor.
*Ağaçlar çiçek açtı
ÖZNE: Cümlede yüklemin bildirdiği işi, hareketi, oluşu yapan varlığa ÖZNE denir.
   Özneyi bulmak için yükleme kim ya da ne sorusu sorulur.
   Özneler durum eki almazlar.
Çocuklar oyun oynuyor.                                Dün pikniğe gittik.    --- Biz : GİZLİ ÖZNE
ÖZNE            YÜKLEM                                     YÜKLEM
 
YARDIMCI ÖGELER
TÜMLEÇLER: Yüklemin anlamını yer, zaman, durum, sebep, yön, ölçü vb. yönlerden tamamlayan sözcüklere TÜMLEÇ denir.
 
Aykut   Bursa’da oturuyor
ÖZNE   TÜMLEÇ   YÜKLEM
 
ÖZNE YÜKLEM UYGUNLUĞU
1- Tekillik – çoğulluk yönünden uygunluk.
*Özne tekil ise yüklem de tekil, özne çoğul ise yüklem de çoğul olur.
Ozan              saz        çaldı.               Çocuklar            top          oynuyorlar.
Özne tekil                  Yüklem tekil             Özne çoğul                        Yüklem çoğul
 
*Bitki ve hayvan adları, organ adları, cansız varlıkların adları, zaman adları ve soyut adlar özne olarak çoğul olsalar da, yüklem tekil olur.
 
Ellerim   Üşüdü.                     Böbrekleri      rahatsızmış.              Ağaçlar    Çiçeklendi.
Çoğul    Tekil                         Çoğul            Tekil                    Çoğul        Tekil
 
*Saygı, alay, sitem anlamı katmak için özne tekil olsa da yüklem çoğul yapılabilir.
 
Vali       Bey     geldiler.                     Küçük   hanım      ancak    gelebildiler.
Tekil                   çoğul                          Tekil                                  Çoğul
 
2- Kişi yönünden Uygunluk.
Özne Hangi kişi ise, yüklem de aynı kişini ekinin alır.
   Ben eve gidiyorum.
   O bize geldi.
 
CÜMLE ÇEŞİTLERİ
ÖGELERİNİN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER
1- KURALLI CÜMLE: Yüklemi sonda bulunan cümlelere KURALLI CÜMLE denir.
      Ali okula gitti.
                    Yüklem
2-DEVRİK CÜMLE: Yüklemi sonda olmayan cümlelere DEVRİK CÜMLE denir.
       Okula gitti Ali.
       Ali gitti okula.
 
 
 
YÜKLEM TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER
1- EYLEM ( FİİL ) CÜMLESİ: Yüklemleri çekimli eylem olan cümlelerdir.
    Babam eve geldi.  ( geldi-fiil)
 
2-AD ( İSİM ) CÜMLELERİ: Yüklemi ad soylu olan cümlelerdir.
     Bütün çocuklar kardeştir.  ( kardeş – isim )
 
YAPILARINA GÖRE CÜMLELER
1- BASİT CÜMLE: Tek yargı bildiren cümlelerdir.
     Bugün tiyatroya gittim.
 
2- BİRLEŞİK CÜMLE: Birden çok yargı bildiren cümlelerdir.
     Evi toparlayıp alışverişe çıktık.
 
3-SIRALI CÜMLE: Birden çok yüklemi olan cümlelerdir.
     Bugün çarşıya gidip öykü kitapları aldım.
 
4-BAĞLI CÜMLE: İki cümlenin birbirine bağlaçla bağlanmasıyla oluşmuş cümlelerdir.
  Çok koştum ama yetişemedim.
  Yere düştü ve ayağı incindi.
 
ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER
1- OLUMLU CÜMLE: Bir işin, bir oluşun, bir hareketin yapıldığını veya yapılacağını bildiren cümlelere OLUMLU CÜMLE denir.
 Bütün insanları sevmeliyiz.
 
2- OLUMSUZ CÜMLE: Bir işin, bir oluşun, bir hareketin yapılmadığını bildiren cümlelere OLUMSUZ CÜMLE denir.
    Bu yanlışı bir daha yapmayacağım.
    Bu araba Ankara’ya gitmez.
 
* Siz eki, değil, yok sözcükleri ve ne bağlacı ile de olumsuz cümle yapılabilir.
    Evde meyve yok.
    Bu elmalar tatlı değilmiş.
    Bu çay şekersiz olmuş.
    Ne okurum, ne yazarım.
 
3-SORU CÜMLESİ: Bir işin, bir oluşun, bir hareketin yapılıp yapılmadığını öğrenmek için kurulan cümlelere SORU CÜMLESİ denir.
*Soru cümleleri, ne, nerede, ne zaman, nasıl, niçin, kim, neden sözcükleri ve mi eki ile yapılır.
   Nereye gidiyorsun?
   Neden ders çalışmadın?
   Kim geldi?
   Kalemi ne yaptın?
4-ÜNLEM CÜMLESİ: Acıma, üzülme, şaşma, öfke ve sevinç gibi duygularımızı anlatan cümlelere ÜNLEM CÜMLESİ denir.
   Aaa! Ne kadar büyümüş!
  Eyvah! Yangın var!
 
5-ŞART CÜMLESİ: Bir işin yapılmasını, başka bir işin yapılması şartına bağlayan cümlelerdir.
  Dengeli beslenirsen sağlıklı olursun.
   İyi çalışırsak sınavda başarılı oluruz.
 
6-EMİR CÜMLESİ: Eylemin yapılmasını emir şeklinde belirten cümlelerdir.
   Hemen eve gel.
   Pazardan domates alsın.
 
7-DİLEK ( İSTEK ) CÜMLESİ: Cümledeki yargıyı istek şeklinde belirten cümlelerdir.
    Mutlu yıllar dilerim.
    Dilerim başarırsın.
 
8- GEREKLİLİK CÜMLESİ: Gereklilik kipi ( meli ) – ( malı ) ekleri ile kurulan cümlelerdir.
    Otobüste büyüklere yer vermeliyiz.
    Ödevlerini zamanında yapmalısın.
 
ANLAM ÖZELLİKLERİ BAKIMIDAN CÜMLELER
SEBEP – SONUÇ İLİŞKİSİ İÇEREN CÜMLELER: İlk cümle olayın sebebini, ikinci cümle olayın sonucunu bildirir.
  Çok çalışmadığı için sınavda başarısız oldu.
   Kar yağdığı için yollar kapanmış.
 
BİRLİKTE OLMA ANLAMI TAŞIYAN CÜMLELER: İle, de ve bağlaçları ve ile edatı ile yapılır. Yapılan işin beraber yapıldığını anlatır.
  Emre ve Arda sinemaya gittiler.
  Baba ile oğul yürüyüş yaptı.
 
ARAÇ ANLAMI TAŞIYAN CÜMLELER: İle edatıyla araç ilgisi yapılır.
  Okula servisle geliyor.
   Sınıfı bayraklarla süsledik.
 
ANLATIM ÖZELLİKLERİ BAKIMINDAN CÜMLELER
ÖZNEL ANLATIM: Kişiden kişiye değişen yargıların anlatıldığı ifade türüdür.
    Bu resim çok güzel olmuş.
    Bana göre köyde yaşamak daha iyidir.
NESNEL ANLATIM: Herkes tarafından kabul göre, kişiden kişiye değişmeyen duygu ve düşüncelerin etkisinde kalmadan söylenen ifadelerdir.
   Bursa Uludağ’ın eteklerine kurulmuştur.
  Dünya Güneş’in etrafında döner.
KARŞILAŞTIRMA: İki kavram arasında bir tür benzerlik ilgisi kurmaktır.
* Gibi, aynısı, daha, çok, pek, en, benzer olarak, farklı olarak, gibi ifadelerle kullanılır.
  Her şeye rağmen yola devam etmeliyiz.
   Oya gibi Elif’te çalışkandır.
 
PARAGRAF: Bir konu ile ilgili olarak yazılan cümleler topluluğuna Paragraf denir.
1- GİRİŞ BÖLÜMÜ            : Konuyu tanıtan ve amacı belirten bölümdür.
2- GELİŞME BÖLÜMÜ     : Konunun açıklandığı, ana düşüncenin işlendiği bölümdür.
3- SONUÇ BÖLÜMÜ         : İşlenen düşüncenin özetlenmiş, sonuca bağlandığı bölümdür.
 
ANA DÜŞÜNCE ( ANA FİKİR ) : Bir yazıda ele alınan konunun vermek istediği mesajdan alınacak derstir.
 
YARDIMCI DÜŞÜNCE ( YARDIMCI FİKİR ) : Ana düşünceyi açıklayan, destekleyen, ispatlayan ve anlaşılmasını kolaylaştıran düşüncedir.
 
PARAGRAF BAŞLIĞI: Paragrafın başına konan yazıya BAŞLIK denir.
YAZIM ( İMLA ) : Bir dilin belli kurallarla yazıya geçirilmesine YAZIM denir.
 
BÜYÜK HARFLERİN KULLANILDIĞI YERLER
1- Cümle büyük harfle başlar.
     Bugün sinemaya gideceğiz.
2-Şiirde dizeler büyük harfle başlar.
3- Bütün özel adlar büyük harfle başlar.
4-Belirli bir tercih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar.
   29 Ekim 1923
5- Levhalar ve açıklama yazıları büyük harfle başlar.
Öğretmenler Odası
Dolmuş Durağı
 
BAĞLAÇ OLAN ( DE – DA )’ NIN YAZILIŞI
* Sözcükten ayrı yazılır.
* Dahi anlamı katar.
*Te – ta haline dönüşmez.
  Babam da geldi.                                   Sebze de aldık.
 
DURUM EKİ ( DE - DA )’ NIN YAZILIŞI
* Durum eki ( de – da ) sözcüğe bitişik yazılır.
   Biz şu evde oturuyoruz.                Çantam arabada kalmış.
 
EK VE BAĞLAÇ OLAN ( Kİ )’NİN YAZILIŞI
* Ki bağlacı sözcükten ayrı yazılır.
  Kaldı ki               Bilmem ki               Demek ki
 
*Bazı kalıplaşmış sözcüklerde bitişik yazılır.
    Çünkü- belki- hâlbuki- sanki- meğerki- oysaki
SORU EKİ ( Mİ )’NİN YAZILIŞI
* Soru eki mi değişmez ayrı yazılır.
* Soru ekinden sonra gelen ekler, bu eke bitişik yazılır.
   Geldin mi?                           Yaptın mı?
   Okudun mu?                       Gelecek misin?
   Bakar mısınız?
İKEN’İN YAZILIŞI
* Bitişik yazılır. Bitişik yazıldığında başındaki ( İ )düşer.
    Gezer iken = gezerken
 
İLE’NİN EK OLARAK YAZILIŞLARI
   İdi – imiş – ise
Hem ayrı hem bitişik yazılırlar. Bitişik yazıldığında başındaki ( i ) düşer.
   Araba ile      = Arabayla
   Ne ise           = Neyse
   Birinci idi     = Birinciydi
  Güzel imiş    = Güzelmiş
 
İKİLEMELERİN YAZILIŞI: Daima ayrı yazılırlar. Araya herhangi bir noktalama işareti konmaz.
  Yavaş yavaş                        İleri geri                      Doğru dürüst
 
SAYILARIN YAZILIŞI
1- Sayılar metin içerinde yazıyla yazılır.
   İki ev - Üç elma
 
2- Para, ölçü, saat ve istatistikle ilgili sayılarda rakam kullanılır.
    175 YTL - 35 Kg - 09:25 -  % 37
*Metin içinde yazıyla yazılabilir.
 
3- Birden fazla sözcükte oluşanlar ayrı yazılırlar.
 Üç yüz yetmiş iki
* Senet ve çeklerde bitişik yazılır.
 2700 YTL ( İkibinyediyüz YTL )
 
4- Sıra yazıları yazıyla ve rakamla gösterilebilir.
  5. -  5’inci
 
5-Üleştirme sayıları yazıyla yazılır.
    3’er değil üçer
 
6- Beş ve daha çok rakamlı sayılar sağdan itibaren üçlü guruplara ayrılarak yazılır.
    64 375                             180 914
7- Romen rakamları ancak kral adlarında, tarihlerde, yüzyıllarda, ayların yazılışında, kitap ve dergi ciltlerinde ve kitapların asıl sayfalarındaki bölümlerinde kullanılır.
            V. cilt              I. Murat         XX. yüzyıl
 
 
 
BİRLEŞİK SÖZCÜKLERİN YAZIMI
 
1- Ses türemesine uğrayan bir kısım sözcükler bitişik yazılır.
   Af etmek =  Affetmek
  His etmek = Hissetmek
 
2- Ses düşmesine uğrayan birleşik sözcükler bitişik yazılır.
   Emir etmek = Emretmek                 Sabır etmek = Sabretmek
   Kahve altı    = Kahvaltı                     Pazar ertesi  = Pazartesi
 
3-Anlam değişmesine uğrayan birleşik sözcükler bitişik yazılır.
  Ayşekadın =fasulye                                                      Kargaburnu = alet
 
4- Kişi adları, soyadları ve lakapları bitişik yazılır.
  Atatürk
   Ayhan
   Şenol
 
5- Yer adları birleşik yazılır.
   Eskişehir                    Kabataş                    Afyonkarahisar
 
6- Ara yönleri bitiren sözcükler bitişik yazılır
  Kuzeydoğu- Güneybatı
 
7- Ağa, bey, efendi, hanım, anne, oğul gibi sözcüklerden kurulmuş birleşik sözcükler bitişik yazılır.
  Ağabey                     Beyefendi                  Hanımanne               Başbakan
 
8- Hane, nane, zade, perest, perver sözcükleri ile kurulu birleşik sözcükler bitişik yazılır.
    Kahvehane
    Seyahatname
   Amcazade
   Hayalperest
   Vatansever
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
NOKTALAMA İŞARELERİ
 
NOKTA ( . )
1- Tamamlanmış cümlelerin sonuna konur.
     Setbaşı İlköğretim Okulunda okuyorum.
 
2-Kısaltmaların sonunda kullanılır.
     Prof. ( profesör )
     Ed. ( Edebiyat )
 
3- Sıra bildiren sayıların sonunda kullanılır.
    1. ( birinci )
    IV. Murat ( Dördüncü Murat )
 
4- Saat gösteren sayılarda zaman birimleri arasında kullanılır.
     Saat 17.50’de okuldan çıkıyorum.
 
5 Gün,                      ay, yıl sayılarının arasında kullanılır.
     25.01.2008
 
6- Sayılarda basamaklar arasında kullanılır.
     254.365
 
7- Matematikte çarpı işareti yerine kullanılır.
    5x4 = 20                           5.4=20
 
VİRGÜL
1- Eş görevdeki sözcükleri, sözcük öbeklerini birbirinden ayırmak için kullanılır.
    Dedem beyaz sakallı, güler yüzlü, sevecen biriydi.
 
2- Uzun cümlelerde özneden sonra kullanılır.
    Annem, eve erken gelmemizi söyledi.
 
3-Sıralı cümleleri ayırmak için kullanılır.
  Bahçeye çıktı, ağaçlara doğru yürüdü, bir elma kopardı.
 
4- Tırnak içine alınmamış aktarma cümlelerin sonunda kullanılır.
     Babam sana kitap aldım, dedi.
5-Ondalık sayılarda kullanılır.
   5,02 ( beş tam yüzde iki )
 
6- Yazışmalarda tarihle, yer adlarını ayırmak için kullanılır.
    30 Ocak 2008, Artvin
 
7- Cümle başlarında kullanılan evet, hayır, peki, yok, tamam, elbette, haydi sözcüklerinden sonra kullanılır.
     Evet, akşama geleceğim.
     Hayır, o kitabı okumadım.
     Elbette, birlikte yemek yeriz.
 
8- İşaret adıllarından sonra kullanılır.
     O, hızla kapıdan içeri girdi.
 
NOKTALI VİRGÜL ( ; )
1- Birbirine bağlı cümleleri ayırmak için kullanılır.
2-Ama fakat lakin ancak, yalnız, oysa hâlbuki ne var ki, bununla birlikte, öyleyse, bu nedenle, sonuç olarak, çünkü gibi bağlaçlarla bağlanan cümlelerin birincisinden sonra kullanılır.
     Sabır acıdır; ama meyvesi atlıdır.
 
İKİ NOKTA ( : )
1- Açıklama yapılacak cümlelerin sonunda kullanılır.
    Canlılar ikiye ayrılır: Hayvanlar ve bitkiler
2- Başkalarına ait sözler aktarılırken bu sözlerden önce kullanılır.
     Öğretmenim diyor ki : “ Birbirimizi sevelim .“
3- Anlamları açıklanacak sözlerden sonra kullanılır.
     Doruk: Dağın en yüksek yeri
4- Konuşma çizgisiyle başlayan konuşmalardan önce kullanılır.
     Sevgi:
     - Nereye gidiyorsun?
     Selim:
    - Bahçeye çıkacağım
5- Matematikte bölme işareti olarak kullanılır.
    24 : 6 = 4
 
ÜÇ NOKTA
1- Bitmemiş cümlelerin sonunda kullanılır.
     Büyük bir umutla yola çıktı…
2- Bir parçadan alınan yazılarak anlatılan yerleri belirtmek için kullanılır.
    …Ayağa kalktı. Odaya doğru yürüdü.
3- Birtakım nedenlerle açıklanmak istenmeyen sözcüklerin yerine kullanılır.
     … Bu olaya şahit.
4- Konuşmada karşılık verilmediğini anlatmak için kullanılır.
       _ Kimin yaptığını gördün mü?
       _ …
SORU İŞARETİ
1- Soru bildiren cümlelerin sonunda kullanılır.
    Niçin?                      Ne zaman?
    Yemek yiyecek misin?
2- Bilinmeyen tarih, yer, vb. durumlarda kullanılır.
   ( ? – 1985 ) Doğum ve ölüm tarihi.
 
 
ÜNLEM (!)
1- Sevinç, acı, kızgınlık, korku, şaşkınlık gibi duyguları anlatan cümlelerin sonunda.
    Yaşasın! Başardım.
    Off! Çok yoruldum.
2-Seslenme, hitap, uyarı sözlerinden sonra
    Ey Büyük Atatürk!
    Hey, arkadaş!
3-Bir sözcüğün küçümseme, alay anlamı katma amacıyla ayraç içinde kullanılır.
    Senin ne kadar başardığını ( ! ) gördük.
 
KISA ÇİZGİ
1-Satır sonuna sığmayan sözcükleri bölmede kullanılır.
2-İki sözcük arasındaki ilişkiyi belirtmek için kullanılır.
    Bursa – Ankara arasında demiryolu ulaşımı yoktur.
   Türkçe – Almanca sözlük
3-Dil bilgisinde ekleri göstermek için kullanılır.
   -ce    -de       -den
4-Heceleri ayırmada kullanılır.
    Set – ba – şı
5-Matematikte çıkartma işareti olarak kullanılır.
    25 – 15 = 10
 
KESME İŞARETİ ( ‘ )
1-Özel adlara gelen durum ve iyelik eklerini ayırmak için
    Bursa’dan – Uludağ’a
2-Kısaltmalardan sonra getirilen ekleri ayırmak için
    TBMM’ye   TV’ye
3-Sayılardan sonra gelen ekleri ayırmak için
    2008’de      5’inci
4-Bir harf ya da ekten sonra gelen eki ayırmak için
     di’li geçmiş zaman A’dan Z’ye kadar.
 
DÜZELTME (İNCELTME )İŞARETİ
1-Yabancı dillerden dilimize geçmiş bu sözcüklerde  (g)  ve  (k)  ünsüzlerinin ince okunduğunu göstermek ve bu isimlerden sonra gelen (a ) ve (u)  seslerinin üzerinde kullanılır.
   Rüzgâr – hikâye – kâğıt
 
2-Yazılışları aynı, okunuşları ve anlamları ayrı olan sözcükleri ayırt etmek için okunuşları uzun olan ünlülerin üzerinde kullanılır.
    Hala -  babanın kız kardeşi
    Hâla - henüz
    Yad - yabancı
    Yâd - anma  
                                      
 
UZUN ÇİZGİ (KONUŞMA ÇİZGİSİ) ( - )
1-Yalnızca karşılıklı konuşmalarda, söz başlarında kullanılır.
   - Dersine çalıştın mı?
   - Hayır.
   - Ne zaman çalışacaksın?
   - Bu akşam çalışırım.
 
2-Konuşmalarda ad yazıldıktan sonra kullanılır.
    Ozan           - Bu kitabı okumam için bana verir misin?
    İdil             - Elbette, ancak yarın verebilirim.
    Ozan           - Neden şimdi vermiyorsun?
   İdil              - Şimdi ben okuyorum. Bitmek üzere.
 
TIRNAK İŞARETİ (“ ’’)
1-Bir yazı içinde başkasından olduğu gibi aktarılan sözlerin başına ve sonuna konur.
    Dün Aslı “Çevreyi temiz tutmalıyız arkadaşlar.” dedi.
2-Bir sözcüğün önemini belirtmek için kullanılır.
    Irmakların taşıdığı alüvyonların birikmesiyle oluşan ovalara “delta’’ denir.
3-Kitap ve yazar adların yazı içinde geçerken tırnak içine alınabilir.
    O kitabı “Ömer SEYFETTİN” yazmış.
 
AYRAÇ (PARANTEZ)
1-Cümlede açıklamaların başına ve sonunda kullanılır.
     Atatürk elli yedi yıl (1881 – 1938) yaşamıştır.
2-Piyeslerde kişilerin nasıl davranacaklarını belirten sözler ayraç içindedir.
    TEKİN: Benim dersim var.(Elindeki elmayı Tosun’a gösterir.)Bak annem bana verdi.
3-Alıntıların aktarıldığı eseri veya yazarı göstermek için
   “Eğitimdir ki bir ulusun ya özgür, bağımsız, şanlı yüksek bir toplum olarak yaşatır ya da tutsaklık ve yoksulluğa terk eder.” (ATATÜRK)
 
 
 
 
NOT: Değerli öğrencilerim: Bu konuları dosyalayıp saklamanız gerekmektedir. Çünkü bu konular size öğretim yılı sonunu kadar lazım olacaktır. Hepinize başarılar dilerim.                                             
                                                                                                         SINIF ÖĞRETMENİ
 
İlkokul Kaynak Sitesi
 
INFOMELDUNG_LOGINBOX
Facebook'ta buluşalım
 
SUNUM
 

HABER BANDI
 
 

 
 
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol